Günümüzde özellikle ticari hayatın akışı nedeniyle zaman zaman boş kağıda (beyaza) imza atıldığı görülmektedir. Beyaza imza adi senetlerde görülebileceği gibi kambiyo senetlerinde de görülebilir. Beyaza imza atılan şeyin adi senet veya kambiyo senedi olarak doldurulmasına göre farklı hükümler uygulanır.
Bu yazımızda beyaza imzanın ne olduğunu unsurlarıyla birlikte inceleyip kambiyo senetlerindeki beyaza imzanın hukuki sonuçlarından ve açığa imzanın kötüye kullanılması halinde verilecek cezadan bahsedeceğiz.
1. BEYAZA (AÇIĞA) İMZA NEDİR?
İmza; bir kişinin şahsını belli edecek şekilde adını, soyadını veya bunlardan birini arz edecek şekilde yazı yazmasıdır. Ayrıca imza, ispat aracı olarak kullanılması bakımından büyük önem taşımaktadır.
Boş kağıda atılan imzanın üstü doldurulmadan önce hiçbir hukuki geçerliliği bulunmamaktadır. Ancak kişi imzasını attıktan sonra bunu karşı tarafa vererek doldurmasına izin verdiği takdirde bu imza artık geçerli sayılır ve söz konusu boş kağıt artık bir hukuki belge niteliğinde olup hukuki sonuçlar doğurabilir hale gelir.
2. BEYAZA (AÇIĞA) İMZANIN UNSURLARI
Beyaza imzanın varlığından bahsedebilmek için bazı zorunlu unsurların bulunması gerekir. Bunlardan ilki imza, mühür veya bunların yerini tutacak bir işarettir. Örneğin parmak izi de imza yerine geçebilir. Eğer imza veya buna benzer bir işaret bulunmuyorsa o senedin geçerliliğinden bahsedilemeyecektir. (Hukuk Muhakemeleri Kanunu madde 297)
Senedin geçerliliğinde bir şekil koşulu aranmadığı için imzalanan şey bir kağıt olabileceği gibi farklı bir yüzey de olabilir. Bununla birlikte imzanın kağıdın neresine atılacağına dair açık bir hüküm bulunmamaktadır. Ancak imzanın genelde tüm metni kapsayacak şekilde kağıdın sonuna atılması gerektiği kabul edilir.
Beyaza imzanın zorunlu unsurlarından bir diğeri ise taraflar arasında bir anlaşma olmasıdır. Beyaza imza attıktan sonra karşı tarafa verilen bu kağıt anlaştıkları gibi doldurulduğu takdirde herhangi bir hukuki problemle karşılaşılmaz. Taraflar arasında yazılı bir anlaşma olma zorunluluğu bulunmamakla birlikte aralarında senedin ne amaçla doldurulacağı konusunda bir fikir birliği olması gerekir.
Karşı taraf, imza sahibinin iradesi dışında farklı şekillerde imzalı kağıt doldurulabilir. Örneğin kişi tarihi daha eski bir tarih olarak göstererek imza sahibine icra takibi başlatabilir. Bu gibi durumlarda Türk Ceza Kanunu madde 209’da belirtilen açığa imzanın kötüye kullanılması suçu meydana gelecektir.
3. KAMBİYO SENETLERİNDE BEYAZA (AÇIĞA) İMZA
Kambiyo senetlerinin beyaza imza atılarak düzenlenmesi mümkündür. Uygulamada da kambiyo senetlerinin imzalanıp sonradan doldurulması için hamiline bırakılması sıklıkla rastlanılan bir durumdur.
Kambiyo senetleri (bono, poliçe, çek) geçerliliği açısından imza zorunlu bir unsurdur. İmza yerine kullanılacak herhangi bir işaret (mühür, parmak izi gibi) senedin kambiyo vasfını kaybetmesine yol açar.
Kambiyo senetlerinden olan bono ve poliçede bu vasıflarını taşımaları adına gereken bazı zorunlu unsurlar vardır. Bu zorunlu unsurlardan bazıları her zaman senet doldururken belli olmayabilir. Bu durumlarda taraflar aralarında anlaşarak zorunlu unsurların tamamını doldurmadan senedi imzalayarak tedavüle çıkarabilirler.
4. POLİÇEDE BEYAZA (AÇIĞA) İMZA MÜMKÜN MÜDÜR?
Kambiyo senetlerinden biri olan poliçe, tedavüle çıkarılırken bazen tamamen doldurulmadan ve tarafların aralarında anlaşarak bazı unsurların sonradan doldurulmasını hamile veya daha sonraki hamillere bıraktıkları durumda beyaz (açık) poliçe oluşur. Beyaz poliçe tıpkı normal poliçe gibi baştan itibaren geçerli olup düzenleyenin beyaza imza atarak oluşturduğu bir türdür.
Beyaz poliçede taraflar ödenecek tutar, keşide tarihi gibi unsurları bilerek boş bırakıp poliçeyi imzalarlar. Bu doğrultuda tarafların poliçenin daha sonra doldurulması konusunda bir iradesi mevcuttur.
Açık poliçeyi sadece düzenleyen (keşideci) değil kabul eden muhatap veya cirantanın da tedavüle çıkarabilmesi mümkündür. Zorunlu şekil şartları dışında kalan kısımlar boş bırakılarak poliçenin altına imza atılarak yapılması gerekir.
Açık poliçeyi alan kişi bunu anlaşmaya aykırı şekilde doldurursa Türk Ticaret Kanunu madde 592’ye göre düzenleyenin bu durumu iyiniyetli yeni hamile karşı defi olarak ileri sürmesi mümkün değildir. Ancak hamil de bunu biliyorsa veya iktisap sırasında ağır bir kusuru varsa, poliçenin anlaşmaya aykırı doldurulduğu hamile karşı da ileri sürülebilir.
5. BONODA AÇIĞA (BEYAZA) İMZA MÜMKÜN MÜDÜR?
Türk Ticaret Kanunu açık poliçeye ilişkin hükümlerine atıfta bulunarak açık bononun da mümkün olduğunu hüküm altına almıştır. Bono bir ödeme vaadi olup zorunlu şekil şartları yerine getirildikten sonra kalan kısımlar doldurulmadan sadece imza atılarak karşı tarafa verilmesi mümkündür.
6. ÇEKTE AÇIĞA (BEYAZA) İMZA MÜMKÜN MÜDÜR?
Çekin düzenlenmesi bono ve poliçeden daha katı kurallar içermesi nedeniyle beyaza imza atarak senedi çek haline getirmek mümkün değildir. Bankalar tarafından verilen çeklerde, çeki dolduran kişinin yapacağı eklemeler ile çek vasfını kaybeder.
7. TAHLİYE TAAHHÜTNAMESİNİN BOŞ BİR ŞEKİLDE İMZALANMASI
Uygulamada taşınmaz kira sözleşmelerinde kimi zaman kira sözleşmesinin imzalandığı sırada tahliye taahhütnamesinin de boş bir şekilde imzalatıldığı görülmektedir. Bu durumda ev sahibi, kiracıya karşı kendi hukuki durumunu oldukça güçlendirmekte, bunu çoğu zaman kiracılara yönelik bir baskı aracı olarak kullanmaktadır.
Her şeyden önce ifade etmeliyiz ki, boş bir şekilde verilen tahliye taahhütnamesinin kiracının rızasına aykırı doldurulması, yazımızın devamında detaylı olarak açıklayacağımız açığa imzanın kötüye kullanılması suçunun oluşmasına sebebiyet verir. Bu nedenle esasında ev sahibinin bu şekilde alınmış tahliye taahhütnamesine dayanarak hak talep etmesi mümkün değildir.
Ancak uygulamada temel sorun, ispat hususudur. Tahliye taahhütnamesinin kiracının rızasına aykırı şekilde doldurulduğunun ispatı son derece güçtür. Dolayısıyla tahliye taahhütnamesi imzalanmadan önce son derece dikkatli olunmalıdır. Bu hususta detaylı bilgi için ilgili yazımızı inceleyebilirsiniz.
8. BEYAZA İMZA İDDİASININ İSPATI
Açığa imzanın bir güvene dayanarak atıldığı esas alındığında açığa atılan imza atılan belgenin daha sonrasında doldurulması imza sahibinin iradesine uygun kabul edilir. Bu nedenle imza sahibinin bu iddiasını kesin delillerle ispat etmesi gerekir.
Yargıtay geçmişte beyaza imza iddiasının tanıkla ispatlanabilmesi konusunda çelişkili kararlar vermiş olup ( 2000/18865 E. , 1998/5445 K. 19. HD 17.12.1993 T., 1960/2444 E. , 1960/3766 K. , 4. HD., 15.04.1990 T.) günümüzde beyaza imza iddiasının yazılı delillerle ispat edilmesi fikrindedir. ( 2016/28448 E., 2019/8367 K., 13. HD, 16.09.2019 T.)
9. AÇIĞA (BEYAZA) İMZANIN KÖTÜYE KULLANILMASI: TCK m. 209
Beyaza imzayı özgür iradesiyle atan mağdurun bunu karşısındaki kişiye teslim etmesiyle beraber karşı tarafın imzalı kağıdı aralarındaki anlaşmaya aykırı doldurmasıyla açığa imzanın kötüye kullanılması suçu oluşur. (TCK m. 209/1)
Mağdurun kendi iradesiyle imzaladığı kağıdı, mağdurun rızası dışında ve hukuka aykırı şekilde ele geçiren kişinin de bu kağıdı hukuki sonuç doğuracak şekilde dolduran kişi ise belgede sahtecilik suçu ile cezalandırılır. (TCK m. 209/2)
Kişinin beyaza imzayı kötüye kullanması, belgeyi tarafların anlaşmasına aykırı biçimde kullanması şikayete tabi bir suç olup mağdurun fiili ve faili öğrendiği tarihten itibaren 6 ay içinde şikayette bulunması gerekmektedir. TCK m. 209’da yer alan açığa imzanın kötüye kullanılması suçunda faile üç aydan bir yıla kadar hapis cezası verilir.
10. SONUÇ
Boş kağıda imza atılması sonucu imza sahibi borç ödeme yükümlülüğü altına girebilir. Her ne kadar güven ilişkisi üzerine kurulu olsa da karşı tarafın bu imzayı kötüye kullanarak anlaşmaya aykırı doldurarak imza sahibini birtakım hukuki zorluklarla karşı karşıya bırakabilir. Böyle bir durumun ispatlanması da çoğu zaman güç olmaktadır. Öte yandan somut olayın özelliklerine göre beyaza imzanın çeşitli yollarla geçersiz kılınması mümkündür. Uzman bir avukat aracılığıyla bu süreç yürütüldüğü takdirde zaman, enerji ve mali kayıpların önüne geçilir.
Stj. Av. Gülce Erce & Av. Mücahit Kaynarca