1.Muris Muvazaası (Mirastan Mal Kaçırma) Nedir?
Muris muvazaası, miras bırakanın(muris) kimi mirasçılardan mal kaçırmak amacıyla, aslında yapmadığı bir işlemi dış dünyaya yapılmış gibi göstermesidir. Muris muvazaasının en tipik örneği, miras bırakanın yapmış olduğu bağışlama işlemini tapuda satış işlemi olarak göstermesidir. Bağışlama işlemleri miras bırakanın ölümünden sonra tenkis davasına konu edilerek geçersiz hale getirilebilir ancak satış işlemi için aynı durum söz konusu değildir. İşte tüm bu hukuki sürecin farkında olan muris, çeşitli kimselerle muvazaalı(danışıklı) işlem yaparak mirasçılardan mal kaçırmayı hedefler.
2.Muris Muvazaasının Unsurları
Muris muvazaasını var eden unsurlar; görünürdeki işlem, mirasçıları aldatma amacı, muvazaa anlaşması ve gizli işlemden ibarettir.
1. Görünürdeki İşlem: Muris muvazaasında aslında hiç yapılmayan ancak dış dünyaya yapılmış gösterilen işlem görünürdeki işlemdir. Görünürdeki işlem tenkis davasına konu edilebilir nitelikte olan bir işlem değildir. Örneğin ölünceye kadar bakma sözleşmesi karşılığında bir taşınmazın devredilmesi halinde söz konusu işlem tenkis davasına konu edilemez. Tenkis davasına konu edilebilmesi ancak işlemin muvazaalı olduğunun ispatına bağlıdır.
2.Mirasçıları Aldatma Amacı: Yukarıda da ifade edildiği üzere muris muvazaasının en önemli unsurlarından birisi, mirasçıları aldatarak onların tenkis davası açmasını önleme amacı taşımasıdır. Muris muvazaasını diğer muvazaa türlerinden ayıran husus da budur. Önemle ifade edilmelidir ki, muris muvazaası mirasçılardan birisiyle yapılabileceği gibi mirasçılar dışında üçüncü kişiyle de yapılabilir. Dolayısıyla muris, ya mirasçıların tamamını ya da mirasçılardan birkaçını aldatma amacı güdebilir.
3.Muvazaa Anlaşması: Muris muvazaasının en önemli unsuru muvazaa anlaşmasıdır. Muvazaa anlaşmasında, görünürdeki hukuki işlemin tarafları, yapmakta oldukları asıl işlemin farklı olduğunu ve görünürdeki işlemin dış dünyayı aldatma kastıyla yapıldığını bilirler. Muvazaa anlaşmasının fiziken var olması gerekmez, tabi ki tarafların sözlü olarak bu durumu ifade etmeleri de gerekmez. Somut olayın hal ve koşulları, tarafların iradesinin bu yönde olduğunu gösteriyorsa muvazaa anlaşmasının varlığı kabul edilir.
4.Gizli İşlem: Görünürdeki işlemle saklanmak istenen bir de gizli işlem söz konusudur. Gizlenen bu işlem genellikle bağışlama sözleşmesidir. Bağışlama yoluyla devredilen malvarlıkları tenkis davasına konu edilebildiği için miras bırakan bu işlemi gizlemeye çalışır.
Yukarıda sayılan 4 unsurun varlığıyla birlikte muris muvazaasının ortaya çıktığı kabul edilir. Akabinde çeşitli hukuki yollarla, mirastan mal kaçırma işlemi geçersiz kılınabilir.
3.Muris Muvazaası Nedeniyle Tapu İptali ve Tescil Davası
Muris muvazaası nedeniyle açılabilecek davalardan en önemlisi tapu iptali ve tescil davasıdır. Tapu iptali ve tescil davası, miras bırakanın terekeden taşınmaz (gayrimenkul) niteliğinde bir malı kaçırmayı amaçladığı durumlarda açılabilir. Burada esasında miras hukuku değil daha genel anlamda eşya (taşınmaz) hukuku uygulama alanı bulur. Tapu iptali ve tescil davalarında dayanılan hukuki sebep, işlemin “muvazaalı” olmasıdır. Zira hukuk dünyasında bir işlemin muvazaalı olması o işlemi geçersiz kılar. Yapılan gizli işlem (bağışlama) ise gerekli şekil şartlarını taşımadığı için geçersiz kabul edilir.
Uygulamada genellikle tenkis davası yerine tapu iptali ve tescil davası veya taşınmaz söz konusu değilse muvazaa davası açılır. Bunun sebebi ise çoğu zaman tapu iptali ve tescil davasının daha avantajlı olmasıdır. Örneğin muvazaa iddiasına dayalı davalar (tapu iptali ve tescil) zamanaşımı süresine tabi değilken, tenkis davası 1 yıllık ve 10 yıllık zamanaşımı sürelerine tabidir. Ayrıca tenkis davası yalnızca mirasçılar tarafından açılabilirken, tapu iptali ve tescil davası herkesçe açılabilir.
4.Muris Muvazaasında Tenkis Davası Açılabilir Mi?
Tenkis davası, miras bırakanın ölmeden önce yaptığı tasarruflar ile mirasçıların saklı pay haklarını zedelemesi halinde açılan davadır. Örneğin mirasçı ölmeden kısa bir süre önce kendisine ait bir taşınmazı, mirasçılardan birisine bağışlarsa, söz konusu hukuki işlem tenkis davasına konu edilebilir. Zira bu durumda diğer saklı pay mirasçılarının hakları önemli ölçüde zedelenmiştir.
Önemle ifade edilmelidir ki, muris muvazaasının varlığı halinde tenkis davası açılamaz. Zira tenkis davası ancak ve ancak geçerli bir şekilde yapılmış hukuki işlem nedeniyle mirasçıların zarara uğraması halinde açılabilir. Muris muvazaasında ise hukuk dünyasında geçerli bir işlem söz konusu değildir. Görünürdeki işlem muvazaalı olduğu için, gizli işlem ise şekil şartlarını taşımadığı için geçersizdir. Dolayısıyla açılması gereken dava tenkis davası değil, tapu iptali ve tescil davasıdır.
Ancak uygulamada çoğu zaman hukuki işlemin mahiyeti başlangıçta belirlenemediği için tenkis talebi de terditli olarak istenmektedir. (YİBK, 1986/4 E, 1987/5 K) Zira işlemin muvazaalı olup olmadığına dava açmadan karar vermek oldukça risklidir. Dolayısıyla dava dilekçesinde öncelikle bağışlama işleminin tenkisiyle malvarlığının terekeye kazandırılması, bu mümkün değil ise muris muvazaası nedeniyle görünürdeki işlemin geçersiz kabul edilerek tapunun iptali talep edilir.
5. Muris Muvazaası Davasını Kimler Açabilir?
Muris muvazaası nedeniyle tapu iptali ve tescil davaları hukuken herkes tarafından açılabilir. Tabi ki “herkes” ifadesi yalnızca hukuki menfaati olan kimseleri ifade eder. Hukuki menfaati olanlar ise mirasçılardır. Mirasçıların tamamı birlikte hareket ederek davacı olabileceği gibi tek tek hareket ederek de tapu iptali ve tescil davası açabilirler.
6. Muris Muvazaası Davası Kime Karşı Açılır?
Muris muvazaası davası, miras bırakana karşı açılabileceği gibi miras bırakanın işlem yaptığı tarafa karşı da açılabilir. Davalı bir gerçek kişi olabileceği gibi, miras bırakanın mal kaçırmak amacıyla kullandığı ticari şirket bir tüzel kişi de olabilir. Ayrıca muris muvazaası nedeniyle malvarlığı edinen üçüncü kişi, bu malvarlığını devretmiş olabilir. Bu durumda devralan kişi şayet kötü niyetli ise davanın ona yöneltilmesi de mümkündür.
7.Muris Muvazaasına Dayalı Tapu İptali ve Tescil Davasında Zamanaşımı
Yukarıda ifade edildiği üzere muris muvazaasına dayalı muvazaa davalarında zamanaşımı süresi söz konusu değildir. Zira bir hukuki işlemin geçersizliği her zaman ileri sürülebilir.
Tenkis davasında ise mirasçıların saklı paylarının zedelendiğini öğrendikleri tarihten başlayarak bir yıl ve her hâlde vasiyetnamelerde açılma tarihinin, diğer tasarruflarda mirasın açılması tarihinin üzerinden on yıl zamanaşımı süresi söz konusudur.
8.Muris Muvazaasına Dayalı Tapu İptali ve Tescil Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme
Muris muvazaasına dayalı tapu iptali ve tescil davaları Asliye Hukuk Mahkemelerinde açılır. Yetkili mahkeme ise taşınmazın bulunduğu yer mahkemesidir.
9.Sonuç
Muris muvazaasına dayalı davalar, ispatı en zor olan dava türlerinden birisidir. Zira muvazaa işlemi, miras bırakan ile 3. kişi arasında yapılan, tarafı olmayan kişilerden gizlenen bir işlemdir. Dolayısıyla esasında işlemin muvazaalı olduğuna dair delillerin elde edilmesi de oldukça zorlaşmaktadır. Bu nedenle yüksek mahkeme kararları ışığında dava sürecinin tecrübeli hukuk insanlarıyla birlikte yürütülmesi olası hak ve menfaat kayıplarının önüne geçer.
Av. Mücahit Kaynarca