Yargılamanın Uzun Sürmesi Nedeniyle Tazminat Hakkı

Anayasa ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ile tanımlanan ve korunan en temel haklardan birisi adil yargılanma hakkıdır. Adil yargılanma hakkı, içerisinde pek çok alt ilkeyi barındıran ve temelde yargılama sürecinin usul ve esas yönünden adalete uygunluğu temin eden insan hakkıdır. Adil yargılanma hakkının alt ilkelerinden birisi yazımızın konusunu oluşturan, makul sürede yargılanma ilkesidir. Bu ilkeyle birlikte; yargılamaların kendisinden beklenen olgunluğa ulaşmadan tamamlanması (oldu bittiye getirme) ya da yargılamaların tarafları yıpratacak derece uzaması engellenmeye çalışılır.

Bilindiği üzere ülkemizde yargı sistemi oldukça ağır ilerleyen ve bu nedenle adaleti geciktiren yapısal bir soruna sahiptir. Her ne kadar hedef süre uygulaması gibi uygulamalarla yargılamaların süresinin azaltılması amaçlansa da henüz yargılama sürelerinin genel anlamda makul düzeye indiği kabul edilemez.

Hal böyleyken bireylerin uzun süren yargılamaların sonuçlarına katlanması beklenemez. Zira uzun yargılama, maddi ve manevi kayıplara neden olduğu gibi, yargılama sonucundan beklenen menfaatin sağlanamaması sonucunu da doğurabilir. Bu husus hem Anayasa’ya hem de Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’ne aykırılık teşkil eder. Dolayısıyla makul sürede yargılanma hakkının ihlali nedeniyle Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılarak tazminat talep edilebilir.

Kaç Yıl Süren Davalar İçin Tazminat Talep Edilebilir?

Temelde ne kadar süreden itibaren yargılamanın uzun sürdüğü ve bireysel başvuruya konu olabileceği hususunda net bir belirleme yapılmış değildir. Bu nedenle davanın türüne, taraf sayısına, davanın konusuna ve pek çok sübjektif koşula göre değerlendirilmesi gerekir. Ancak genel olarak; ceza yargılamasında, hukuk yargılamasında ve idari yargıda makul süre sınırı net olarak ayrılmaktadır. Yazımızın devamında örnekleriyle detaylı olarak makul sürede yargılanma hakkının sınırını açıklayacağız.

Ceza Yargılamalarında Makul Sürede Yargılanma Hakkı

Ceza yargılamalarında makul sürede yargılanma sınırının eşiği diğer yargılama türlerinin aksine daha kısa sürelidir. Anayasa mahkemesi kimi kararlarında sanık sıfatıyla devam eden yargılamaların 2 yıl sürmesi halinde adil yargılanma hakkının ihlali gerekçesiyle manevi tazminata hükmetmiştir.

Ceza Davalarında Makul Sürede Yargılama Süresinin Başlangıç Anı Ne Zamandır?

Ceza yargılamalarında makul süre hesaplanırken, sürenin başlangıç tarihinde sanık/şüpheli’nin ceza tehdidinin varlığını öğrendiği ilk an dikkate alınır. Buna göre örneğin kişinin ifadeye çağrıldığı tarih, gözaltına alındığı tarih veya arama yapıldığı tarih sürenin başlangıç tarihidir. Sürenin son anı ise mahkeme kararının kesinleştiği andır.

Mahkumiyet Kararı Verilmese De Tazminat Talep Edilebilir Mi?

Yargılamanın sonucunda beraat kararı dahi verilmiş olsa, eğer diğer şartlar sağlanıyorsa manevi tazminat almak mümkündür. Zira önemli olan mahkeme kararın sonucu değil, uzun süre boyunca ceza tehdidi altında kalmış olmaktır.

Mağdur veya Katılan Makul Süre Sınırının Aşılması Nedeniyle Tazminat Alabilir Mi?

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nde mağdur veya katılan yönünden adil yargılanma hakkı tanımlanmadığı için mağdur ve katılanlar uzun süren yargılama nedeniyle tazminata hak kazanamaz. Ceza yargılamalarında yalnızca sanıklar ve malen sorumluların bireysel başvuru yapabileceği kabul edilmektedir.

Hukuk Davalarında Makul Sürede Yargılanma Hakkı

Hukuk davalarında çekişmeli olan hak, ceza davalarındaki gibi olumsuz sonuçlar doğurabilecek bir hak kabul edilmediği için yargılamanın uzun sürmesi nedeniyle tazminat talep edilmesi daha sıkı şartlara tabidir. Ancak burada yine temel husus, yargılama konusu hakkın bireysel başvurucunun menfaatlerini ne derece etkilediğidir.

Anayasa Mahkemesi 2020/14188 sayılı başvuruda, işe iade için açılan davanın 3 yıl 3 ay sürmesini adil yargılanma hakkının ihlali olarak kabul etmiş ve 9.000,00 TL manevi tazminata hükmetmiştir. Oysa 2020/2370 sayılı başvuruda, yine işe iade için açılan başka bir davanın 2 yıl 9 ay sürmesini adil yargılanma hakkının ihlali olarak değerlendirmemiştir.

Yine Anayasa Mahkemesi 2014/18140 sayılı başvuruda, 11 yıl 9 ay süren tapu iptali ve tescil davasını adil yargılanma hakkının ihlali olarak değerlendirmiş ve taleple bağlı kalarak 10.000,00 TL manevi tazminata hükmetmiştir.

Hukuk Davalarında Makul Sürede Yargılama Süresinin Başlangıç Anı Ne Zamandır?

Hukuk davalarında makul sürede yargılanma süresinin başlangıç anı davanın açıldığı tarih olarak değerlendirilmektedir. Sürenin bitişi ise kararın kesinleşme anıdır.

Hukuk Davalarında Uzun Süren Yargılama Nedeniyle Kimler Tazminat Davası Açabilir?

Hukuk davalarında anayasa mahkemesine bireysel başvuru için, yargılamaya konu olan hak nedeniyle kişisel menfaati zarara uğrayan taraflar tazminat talebinde bulunabilir. Bu hususta davacı yahut davalı olmanın herhangi bir farkı söz konusu değildir.

Haksız Açılan Hukuk Davasının Uzun Sürmesi Nedeniyle Tazminat Talep Edilebilir Mi?

Yukarıda da ifade edildiği üzere davanın haksız olması yahut ne şekilde sonuçlandığı önem arz etmez. Adil yargılanma hakkıyla, bireylerin yargılama sürecindeki hakları korunur. Bu anlamda dava sonuçsuz da kalsa diğer şartlar sağlanıyorsa, tazminat davası açmak mümkündür.

İdari Yargıda Makul Sürede Yargılanma Hakkı

Bilindiği üzere idari yargı temelde idari işlemler nedeniyle ortaya çıkan hukuka aykırılıkların giderilmesi amacıyla gidilen, davanın kamu tüzel kişisine açıldığı dava türüdür. Makul sürede yargılanma hakkı nedeniyle tazminat talebi, hiç şüphesiz idari yargıda görülen davalar için de söz konusu olabilir.

Anayasa Mahkemesi, 2020/1533 başvuru numaralı kararında 8 yıl 2 ay süren iptal davası nedeniyle adil yargılanma hakkının ihlal edildiğine kanaat getirerek, başvurucu lehine 14.000,00 TL manevi tazminata hükmetmiştir.

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru Süresi Ne Kadardır?

Yargılamaların uzun sürmesi nedeniyle Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru süresi, kural olarak ihlalin öğrenildiği tarihten itibaren 30 gün ile sınırlıdır. 30 günlük sürenin başlangıcı, tebligatın yapıldığı tarih değil, ihlalin öğrenildiği tarihtir. Örneğin 12 yıl süren yargılamada kesin karar UYAP’tan öğrenilirse ve 30 gün içerisinde bireysel başvuru yapılmazsa, bu süreden sonra yapılacak başvurular doğrudan reddedilir.

Yargılama Devam Ederken Bireysel Başvuru Yapılabilir Mi?

Önemle ifade edilmelidir ki, ihlal devam ederken (yani yargılama devam ederken) 30 günlük süre işlemeye başlamaz. Dolayısıyla ihlal devam ederken dahi bireysel başvuru yoluna gidilebilir.

Hükmedilecek Tazminat Miktarı Nasıl Belirlenir?

Hükmedilecek manevi tazminat miktarının belirlenmesinde pek çok kriter söz konusudur ancak tazminat miktarının herhangi bir şekilde formülize edilmesi mümkün değildir. Bu kapsamda; davanın ne kadar uzun sürdüğü, davanın hangi yargı yolunda görüldüğü, dava konusu uyuşmazlığın başvurucunun haklarını ne derece etkilediği ve nihayet paranın alım gücü gibi hususlar göz önünde bulundurulur.

Sonuç

Makul sürede yargılanma hakkının ihlal edildiği gerekçesiyle Anayasa Mahkemesine başvurmak suretiyle manevi tazminat talep edilmesi mümkündür. Tazminat miktarının belirlenmesinde paranın alım gücü ve yargılamanın uzun sürmesi nedeniyle zarara uğrayan menfaat gibi pek çok kriter dikkate alınır. Kesin bir miktarın söylenmesi çoğu zaman mümkün olmasa da yaklaşık ne kadar tazminat çıkacağının belirlenmesi somut olay özelinde değerlendirilmelidir. Anayasa Mahkemesine bireysel başvuru, teknik olarak diğer dava ve başvuru yollarından önemli farklılık arz ettiği için mutlaka uzman bir avukatın desteği alınmalıdır.

Av. Mücahit KAYNARCA